Blog

Dzięki otrzymanej dotacji w ramach otwartego konkursu ofert na realizację zadań publicznych Województwa Małopolskiego w obszarze ekologii i ochrony zwierząt oraz ochrony dziedzictwa przyrodniczego, z zakresu ochrony bioróżnorodności pn. „Małopolska Pszczoła” 2020 r., Lokalna Organizacja Turystyczna Powiatu Limanowskiego zrealizowała projekt pn. ,,W Powiecie Limanowskim pomagamy pszczołom”.

W ramach projektu zakupiono i nasadzono rośliny miododajne, zorganizowano e-konferencję pszczelarską, wydano publikacje, przeprowadzono kampanię promującą lokalne pszczelarstwo, przeprowadzono konkurs fotograficzny oraz wydano kalendarze pszczelarskie.

To w jaki sposób żyjemy, jak uprawiamy nasze ogródki i stosujemy środki ochrony roślin, jest bardzo istotne dla pszczół i innych zapylaczy. Sprawmy by nasz ogród był miejscem przyjaznym dla pszczół – to wcale nie jest trudne a my podpowiemy Wam jak to zrobić.

Rady dla mieszkańców

Owadom zapylającym zawdzięczamy większość warzyw i owoców, które na co dzień spożywamy, pijemy z nich nektary, soki, nalewki, czy też robimy przetwory. Pszczoła, podobnie jak inne istoty żywe musi jeść, pić oraz wrócić do domu. Każdy z nas może im pod tym względem, w jakiś sposób pomóc.

Poniżej przedstawiamy kilka rad dla mieszkańców, dot. możliwości przygotowania przydomowego ogródka w taki sposób, aby stał się ostoją dla owadów zapylających:

• używajmy nawozów naturalnych, na przykład kompostu, a nie chemii,
• zadbajmy o różnorodność roślin kwitnących, o to, by w ogrodzie lub na pobliskiej łące znalazły się rośliny miododajne, które są korzystne także dla nas lub dla zwierząt gospodarskich np. koniczyna, facelia, takie jak miodunka, lucerna, łubiny, maki polne, chabry, jeżówki, groszki, wrzosy, tymianek, macierzanka, lawenda, hyzop, berberys,
• zadbajmy też o miododajne drzewa, takie jak lipy różnych gatunków, wierzby, trześnie, robinie, jarząby i klony, 
• zadbajmy o różnorodność roślin będących pożytkami dla zapylaczy – jedne gatunki owadów przylatują wczesną wiosną, inne jesienią – im więcej i bardziej różnorodnych roślin kwitnie wokół nas, tym lepiej,
• wykorzystajmy miejsce, gdzie gryzonie mają swoje norki – w tych miejscach lubią zakładać gniazda trzmiele
• zróbmy domek dla murarki ogrodowej i innych zapylaczy – wystarczy kilka pociętych gałązek bambusa, małe wiązki słomy porozwieszane w zacisznych miejscach w ogrodzie
• zadbajmy o wilgoć w ogrodzie – nie tylko my potrzebujemy chłodniejszego miejsca w upalne dni. Zapylaczom przyda się kawałek wilgotnego mchu, gdzie nie tylko będą mogły odpocząć, ale i napić się wody. Jeśli mamy w pobliżu staw lub oczko wodne w ogrodzie to posadźmy w pobliżu rośliny, by pszczoły się w wodzie nie utopiły. Nie należy wystawiać talerzyków ani miseczek z wodą – lepiej zadbać o tętniący życiem wilgotny kącik w ogrodzie.
• zakładajmy siedliska dla murarek (źródło: PIORiN, www.piorin.gov.pl).

Różnorodność roślinna posłuży nie tylko owadom zapylającym, ale dodatkowo zagwarantuje, ze pszczoły nie będą nas omijać, a stanie się wręcz przeciwnie, będą częstymi bywalcami naszych ogródków. 

Przydomowe ogródki powinny zostać rozplanowane w ten sposób, by stale były w nim kwitnące rośliny, które będą stanowiły pokarm dla pszczół. Wczesną wiosną, pożywką dla pszczół będą m.in. przebiśniegi, krokusy, pierwiosnek lekarski, dereń jadalny, leszczyna pospolita, czy wierzba iwa. W następnej kolejności kwitną szafirki, sasanki, miodunki, zawilec gajowy oraz krzewy i drzewa owocowe, takie jak: agrest, czereśnia, gruszka, jabłoń, śliwa i wiśnia. Późną wiosną pszczoły żywią się pyłkiem mniszka, nagietka lekarskiego, niezapominajki, jak również kwiatami truskawki, maliny czy też porzeczki. Początek lata obfituje w różne gatunki ziół np. lubczyk, dziurawiec, kolendra, melisa czy szałwia. Pokarmu pszczołom dostarczają również lawenda, aksamitka, jeżówka, słonecznik, mięta, bazylia, a także lipa. Koniec lata, to z kolei czas astrów, dzielżanów, wrzosów, zawilców japońskich i ziemowitów jesiennych. Zapewniając powyżej wymienione rośliny w naszym ogrodzie, na tarasie lub balkonie zabezpieczamy pszczołom stały dostęp do pokarmu.

Poniżej zamieszczamy tabelę z wykazem roślin miododajnych przedstawiającą wydajność pyłkową, miodową oraz termin kwitnienia.

Roślina	Kwitnienie	Wydajność miodowa (w kg/ha)	Wydajność pyłkowa
Esparceta	Koniec V	80-180	***
Facelia	5.VI -30.VI	150-600 (w zależności od klasy ziemi)	150-350
Gorczyca biała konsumpcyjna	1.VI – 25.VI	30-160 w zależności od podłoża	60-100
Lucerna siewna	25.VI – 25.VII	50-190	78-323
Nostrzyk biały	Koniec VI	do 680 w uprawie polowej	40-100
Nostrzyk żółty, lekarski	VI – VII	do 680	30
Ogórecznik lekarski	15.VI – 30.VI	ok. 200	***
Słonecznik czarny	10.VII – 20.VIII	ok. 50	***
Gryka	5.VII – 5.VIII	100-250	60-300
Koniczyna czerwona	15.VI – 28.VI	80 – 180	20-50
Koniczyna biała	20.V–10.VI	60-110	20-30
Koniczyna szwedzka, biało-różowa	V-IX	120	30
Seradela	25.VI – 25.VIII	10-20	***
Przegorzan kulisty	Połowa VII	800	**
Przegorzan pospolity	VII – IX	ok. 400	***
Chaber wielkogłówkowy żółty (Macrocephala)	VII-VIII	ok. 200	Brak danych
Dzwonek ogrodowy	VI-VIII	ok. 300	Brak danych
Hyzop lekarski	VII – VIII	ok. 400	*
Żmijowiec	VI – X	ok. 400	ok. 70
Szałwia lekarska	VI – VII	200-350	***
Lebiodka pospolita, inaczej oregano	VII – VIII	500-900	**
Macierzanka piaskowa	VI – VIII	50-150	Brak danych
Melisa lekarska	VII – VIII	50-100	*
Kocimiętka	5.VII – 20.VII	100-250	**
Czyściec wełnisty	VII – IX	140	Brak danych
Cząber ogrodowy	VI – IX	300	Brak danych
Jeżówka purpurowa, Rudbekia	VI – X	190	Brak danych
Odętka Wirginijska	VII – X	Brak danych	Brak danych
Lubczyk lekarski, ogrodowy	VI – VIII	490	Brak danych
Tymianek właściwy	V – VIII	100-200	*
Ruta zwyczajna	VI – VII	400	Brak danych

Źródło: Teresa Kobiałka, Wybrane rośliny miododajne warte posiania/posadzenia w obrębie pasieki, [w:] Porady Pasieczne Przemysława Grobelnego, Bee & Honey Sp z o.o.,2016, Klecza Dolna

Rady dla rolników

Pszczoły jak również inne owady zapylające pełnią istotną rolę w produkcji rolniczej. Pszczoły miodne zbierając nektar i pyłek kwiatów, który jest ich pożywieniem, jednocześnie zapylają rośliny owadopylne.  Jest to jeden z najważniejszych czynników plonotwórczych. Pszczoły odgrywają istotna rolę w zapylaniu roślin uprawnych (np. koniczyn, lucerny), które stanowią paszę dla zwierząt hodowlanych.

Jednakże duże zagrożenie dla pszczół i innych owadów pożytecznych, które są naturalnymi wrogami organizmów szkodliwych, stanowią nieprawidłowo wykonywane zabiegi. Dotyczy to przede wszystkim zabiegów, wykonywanych przy użyciu insektycydów. Jednym z podstawowych wymogów integrowanej ochrony roślin jest ochrona organizmów pożytecznych oraz stwarzanie warunków sprzyjających ich występowaniu. Dlatego też bardzo istotne jest umiejętne korzystanie ze środków ochrony roślin w taki sposób, aby zminimalizować ich negatywny wpływ na organizmy niebędące celem zabiegu.

Podczas prowadzenia chemicznej ochrony roślin pamiętajmy, aby:

• stosować wyłącznie środki ochrony roślin dopuszczone do obrotu i stosowania na podstawie wydanych przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi zezwoleń lub pozwoleń na handel równoległy; 
• stosować środki ochrony roślin zgodnie z warunkami określonymi w etykiecie oraz przestrzegać zapisów dotyczących zakazów i ograniczeń (fazy fenologicznej rośliny, czas i okres, w których środek nie może być stosowany); 
• używać środków ochrony roślin w taki sposób, aby minimalizować negatywny wpływ zabiegów chemicznych na organizmy niebędące celem zabiegu; 
• nie stosować preparatów toksycznych dla pszczół w okresie kwitnienia roślin uprawnych oraz w uprawach, na których występują kwitnące chwasty; 
• wykonywać zabiegi po zakończonych lotach owadów zapylających (w godzinach wieczornych lub nocnych);
• sprawdzić przed rozpoczęciem zabiegów, czy w uprawie chronionej nie ma owadów zapylających, ze szczególnym uwzględnieniem pszczół; 
• zachowywać minimalne odległości od pasiek (tj. min. 20 m dla opryskiwaczy polowych i sadowniczych);
• przestrzegać okresów prewencji;
• nie wykonywać zabiegów w warunkach sprzyjających znoszeniu cieczy użytkowej podczas zabiegu (przy prędkości wiatru większej niż 4 m/s) (źródło: PIORiN, www.piorin.gov.pl).

Pamiętajmy, że pszczoła miodna oprócz przyczyniania się do znacznego zwiększenia plonów rolników, wytwarza jednocześnie cenne produkty pszczele tj. miód, wosk, pierzgę, propolis, mleczko, czy też jad pszczeli.

Rady dla samorządów

Pszczoły w ostatnich latach uznawane są za gatunek wymierający. Jednym z głównych powodów wymierania jest niewystarczająca liczba roślin bogatych w pyłek i nektar, przez cały sezon aktywności pszczół.

Rola samorządów w ochronie owadów zapylających i stwarzaniu im przyjaznych warunków do życia jest niezwykle ważna. Wiele gmin /powiatów już od lat ujmuje w swoich strategiach rozwoju dążenie do zachowania bioróżnorodności. Ochrona pszczół idealnie wpisuje się w ten cel. Ponadto samorządy są kluczowymi instytucjami w działaniach na rzecz przyrody i włączania w tego typu inicjatywy mieszkańców. Wspierają działalność pszczelarską poprzez inicjowane i wdrażane różne programy, realizowane z własnej inicjatywy, jak również przy wykorzystaniu programów unijnych:

Edukacja rolników – przekonywanie, że pszczoły są ważne, że warto prowadzić prace rolnicze uwzględniając ich dobrostan

Konkursy dla mieszkańców –  na najładniejszy ogródek/balkon, który jednocześnie jest przyjazny dla pszczół

Angażowanie społeczności – poprzez wspólne sadzenie drzew/krzewów przyjaznych pszczołom, organizowane spotkań i warsztatów z pszczelarzami/ogrodnikami,

Zajęcia terenowe dla dzieci – wyjście na łąkę, czy też do ogrodu

Władze samorządowe mogą podejmować działania na rzecz ochrony zapylaczy i zachowania różnorodności biologicznej. Do działań tego typu należą m.in.:

• tworzenie przestrzeni, w których pojawią się rośliny nektarodajne oraz pyłkodajne dobrane w ten sposób, aby okresy ich kwitnienia zapewniały ciągłość pożywienia dla owadów zapylających (np. klomby, rabaty kwietne na trawnikach w parkach, skwery przy budynkach, aleje drzew wzdłuż dróg lub zakrzewień śródpolnych). Zapylacze będą tam mogły znaleźć pokarm oraz schronienie,
• odpowiednie zarządzanie terenami publicznymi (w szczególności terenami zielonymi), aby wspierać istniejące populacje,
• tworzenie korytarzy ekologicznych przyjaznych zapylaczom,
• redukcja użycia pestycydów na terenach publicznych,
• wsparcie instytucjonalne i finansowe lokalnych działań promujących ochronę zapylaczy oraz działań edukacyjnych,
• tworzenie lokalnych rozwiązań (systemowych, prawnych) stymulujących ochronę zapylaczy, w tym aktualizowanego systemu informacji o akcjach stosowania pestycydów,
• prowadzenie doradztwa rolniczego w zakresie wpływu owadów zapylających na plonowanie roślin entomofilnych (źródło: Marcin Zych, Bożena Denisow, Anna Gajda, Tomasz Kiljanek, Paulina Kramarz, Hajnalka Szentgyörgyi, 2018, Narodowa Strategia Ochrony Owadów Zapylających, Fundacja Greenpeace, Warszawa).

W 2011 r. powstał program „Z Kujawskim pomagamy pszczołom”. Zrzesza on instytucje naukowe, naukowców, organizacje pozarządowe, stowarzyszenia pszczelarskie, samorządy, placówki oświatowe, parki narodowe i krajobrazowe, ogrody botaniczne, ośrodki edukacji ekologicznej. Misją programu jest inspirowanie lokalnych społeczności do podejmowania długofalowych działań na rzecz poprawy warunków życia pszczół w Polsce, wzmocnienie świadomości społecznej w zakresie relacji pomiędzy pszczołami a bioróżnorodnością. Przystąpienie do programu oraz poparcie „Manifestu Gmin Przyjaznych Pszczołom” wiąże się z podjęciem przez władze samorządowe działań na rzecz ochrony zapylaczy i zachowania różnorodności biologicznej. W 2019 r. w programie uczestniczyło 269 gmin, w tym 4 gminy z terenu powiatu limanowskiego. Program ten cieszy się sporym zainteresowaniem, czego dowodem jest wciąż zwiększająca się liczba partnerów.